De controlfreak, de betweter, de kille ‘koelkast’, puur gericht op prestaties en doelen, de veeleisende hork of de slechte luisteraar. Moeilijke managers zijn er in vele varianten. Zij kunnen voor grote problemen op de werkvloer zorgen, weet Jolanda Meijer, stress- en burn-outcoach en schrijfster van het boek Slimmer omgaan met je lastige Baas. ‘Als een leidinggevende eerder stress geeft dan inspireert, kan dat ertoe leiden dat mensen op hun tenen gaan lopen en niet meer met plezier naar hun werk gaan. In het ergste geval worden ze er ziek van.’
Dat blijkt ook uit onderzoek. Volgens het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten is weinig sociale ondersteuning door de leidinggevende een van de risicofactoren voor overspannenheid of burn-out. Het hebben van een slechte baas is bovendien een van de belangrijkste redenen waarom medewerkers ontslag nemen. Maar liefst 41 procent van de mensen die zelf vertrekken, doet dit vanwege de gebrekkige leiderschapskwaliteiten van hun manager, toonde LinkedIn in 2017 aan.
Te kritisch
Wanneer spreken we eigenlijk van een lastige leidinggevende? Volgens Meijer is dat het geval als een manager bijvoorbeeld niet goed luistert, te kritisch is, sociaal onhandig, nooit tijd voor je heeft, geen aandacht besteedt aan je persoonlijke ontwikkeling of welzijn, een kort lontje heeft, dominant gedrag vertoont, zich te zakelijk en kil opstelt, te weinig autonomie geeft of als het moeilijk afspraken maken is met hem. ‘Allemaal signalen dat je het niet getroffen hebt met je baas.’
In het ideale geval zou een leidinggevende juist het beste in je naar boven moeten halen en moeten inspireren, zegt ze. ‘Jou laten doen waar je goed in bent en ondersteunen in wat jij nodig hebt om je werk zo optimaal mogelijk te kunnen doen. Dat bevordert je zelfvertrouwen en draagt bij aan je betrokkenheid en productiviteit. Je mag van een goede manager bovendien verwachten dat zijn feedback opbouwend en respectvol is en dat hij mensen verbindt op de werkvloer. Maar helaas hebben velen van ons in de praktijk te maken met een andere werkelijkheid.’
Communicatie
Als het niet botert met je baas is weggaan soms de beste oplossing. Maar afgezien van het feit dat dit nogal wat voeten in aarde heeft, hoeft het lang niet in alle gevallen zover te komen, meent Meijer. ‘Bazenstress heeft ook te maken met de verwachtingen die er zijn van een manager. Door je klachten over hem onder de loep te nemen en anders met hem te communiceren, is er vaak veel te winnen. Dat klinkt misschien als de omgekeerde wereld. Want waarom zou jij aan de bak moeten, terwijl je leidinggevende niet goed functioneert? Maar, het is nu eenmaal een feit dat je niet de macht hebt om anderen te veranderen, en dus ook je baas niet. Je kunt dan beter jezelf ontwikkelen om beter bestand te zijn tegen hem.’
Collega’s
Ook al zakt jouw humeur al naar een nulpunt als je alleen maar aan je manager dénkt, binnen je team zullen er ook collega’s zijn die jouw ervaringen niet delen. Zij hebben net als jij waarschijnlijk ook geen hoge pet van hem op, maar lijden daar verder niet onder en doen vrolijk en onbekommerd hun werk. Wat de vraag oproept: hoe komt het dat de een meer last van heeft van een gebrekkige baas dan de ander?
Volgens Meijer heeft dat vaak te maken met uit wat voor hout iemand gesneden is. ‘Wat je ziet is dat medewerkers met bepaalde gedragsstijlen eerder gebukt gaan onder een incapabele leidinggevende. Dit zijn vaak de hardwerkende, loyale mensen die veel hart voor de zaak hebben en een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Zij hechten aan een prettige werksfeer, zijn mensgericht en hebben behoefte aan goede communicatie. Ze hebben de neiging om zichzelf weg te cijferen, vinden het moeilijk hun grenzen duidelijk aan te geven en gaan conflicten uit de weg.’
Angst
Hun tomeloze inzet hangt vaak samen met een diepgewortelde angst voor wat er allemaal kan gebeuren als ze nee zeggen tegen hun manager. ‘Daardoor zijn ze soms geneigd meer van hem te pikken dan goed voor ze is. Dat maakt hen heel kwetsbaar.’ Een kritische of veeleisende baas die weinig complimenten geeft, zorgt ervoor dat zo’n medewerker nog harder gaat werken om de bevestiging en waardering krijgen die hij zij zo graag wil. ‘Als dat maar niet lukt, raken ze gefrustreerd. Dat kan hen emotioneel uitputten. Ze voelen zich slachtoffer van hun leidinggevende.’
Hun gevangen gevoel en angst is voor een deel logisch, realiseert Meijer zich. ‘Als werknemer zit je immers in een afhankelijkheidsrelatie. Je baas kan ervoor zorgen dat je geen goede beoordeling krijgt, dat je contract niet wordt verlengd of dat een promotie aan je neus voorbij gaat. Maar steeds verder leeglopen op een relatie die niet gezond is, is uiteindelijk geen oplossing.’
Empathischer?
Wat zij haar cliënten vaak probeert te leren, is dat ze het gedrag van een manager niet te persoonlijk moeten nemen. Net als iedereen is een leidinggevende uiteindelijk ook maar een mens, met blinde vlekken en mindere eigenschappen. ‘Als hij negatief gedrag vertoont, zegt dat vooral iets over hém. Wat helpt is onder ogen zien wat je van hem verwacht. Wil je dat hij empathischer wordt? Geduldiger? Beter gaat luisteren? Dat zal allemaal niet snel gebeuren. Je zult je dus anders en zakelijker naar hem moeten opstellen en je verwachtingen bijstellen.’
Gemeenschappelijk
Het kan daarnaast ook behulpzaam zijn als je je in hem probeert te verplaatsen, zegt ze. ‘De dingen door zijn bril te bekijken. Wat is belangrijk voor hem? Onder welke druk staat hij als gevolg van de managers die hij weer boven zich heeft? ‘Puzzel uit wat zijn gebruiksaanwijzing is. Zodat je wat slimmer met hem kunt omgaan en met hem mee kunt bewegen. Op een assertieve manier, waarbij je jezelf niet wegcijfert en over je grenzen gaat. Raakt hij bijvoorbeeld geïrriteerd als jij hem te veel details vertelt, communiceer dan kort en bondig.’
Nog een tip: kijk naar wat jullie gemeenschappelijk hebben, en zoek de klik om de relatie vlot te kunnen trekken. ‘Er is altijd wel iets te vinden: die ene serie op Netflix, de kinderen of een hobby die jullie beiden uitoefenen.’
Gezondheid
Heb je alles uit de kast gehaald en blijft het stevig bikkelen met je baas? Ook daar moet je uiteindelijk realistisch in zijn, meent Meijer. Het criterium om op zoek te gaan naar een andere baan, ligt volgens haar bij je gezondheid. ‘Als je steeds piekert, slecht slaapt, met lood in je schoenen naar je werk gaat en je steeds slechter gaat voelen, wordt het tijd om naar iets anders uit te kijken. Ik zie het aan veel van mijn cliënten: die zijn te lang doorgegaan, soms met een burn-out als gevolg. Opgeven was geen optie, omdat zij bang waren om te falen. Maar durven kiezen voor jezelf is juist heel moedig, zeg ik hen altijd.’
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in MijnVakbond 2 van juni 2021.
