Robots vervangen personeel niet, maar ondersteunen

Behalve meegaan met de tijd waarin technologie een rol speelt, zijn de afnemende aanwas op de zorgopleidingen en toenemende vergrijzing oorzaken voor het zoeken naar andere oplossingen dan alleen het werven van nieuw zorgpersoneel. Die worden in technologie gevonden. Een nieuwe manier van werken vraagt ook wat van het (toekomstige) personeel.

Centrale punt

ROC Mondriaan in Den Haag, Delft, Leiden en Westland, waar alle mbo-zorg- en welzijnsopleidingen worden gegeven, besteedt expliciet aandacht aan het omgaan met technologie in de zorg. Deze lessen worden altijd in een combinatie van praktijk/stage gegeven. ‘Het is belangrijk dat de studenten dat wat zij leren direct terugzien in de praktijk en zo kunnen ervaren hoe de zorgtechnologie werkt en wat het oplevert’, zegt Flora van Eck, onderwijsdirecteur Scholen voor Zorg & Welzijn Mondriaan. Studenten gaan voor de lessen zorgtechnologie naar de instellingen toe, andersom komen medewerkers uit instellingen ook naar school. Daarvoor heeft ROC Mondriaan in Den Haag sinds een jaar het Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) in gebruik. Van 2015 tot vorig jaar werd hier volop aan gebouwd. ‘Zoiets maak je niet op een namiddagje in een achterkamer’, duidt Van Eck. ‘Vormgeving van de les, een vernieuwend concept, is cruciaal. Ook moet je partners hebben en partijen die willen investeren in het onderwijs en de innovaties.’

Sylvia Dolkemade is de programmamanager van het centrum waarin 23 regionale (zorg)partners samenwerken in het leernetwerk. ‘Binnen Haaglanden bestaan veel kleine initiatieven, daarnaast willen gemeenten meer technologie in en via de thuiszorg, maar regie ontbrak. Wij zijn het centrale punt in de regio waar instellingen van elkaar kunnen leren en van elkaar weten wat ze doen’, legt ze uit.

Doorzetten

Het CIV verzorgt onder meer gastlessen en masterclasses. Met docenten wordt overlegd wat zij in het lesaanbod willen. Op alle niveaus wordt de juiste zorgtechnologie behandeld en wat daarbij komt kijken. Studenten nemen het geleerde mee de organisaties in, is de opzet. Dolkemade: ‘Zo nemen studenten oudere medewerkers mee in de ontwikkeling. Zij leren van de studenten minder bang te zijn voor technologie. Kijk, zorgmedewerkers die niet zijn opgegroeid met technologie, vallen makkelijk terug op de oude manier van werken als iets technisch niet lukt. Terwijl als ze doorzetten, ze merken dat het hen wèl lukt om op de nieuwe manier te werken. Dat geeft vertrouwen en zij ervaren de steun van techniek.’

Bloempotrobot

De programmamanager ziet dat sensoren in de langdurige zorg een hoge vlucht hebben genomen. Het gaat om bijvoorbeeld ‘wearables’ (draagbare sensoren zoals een polsalarm). Er bestaan bewegingssensoren voor onder het matras. Verzorgend personeel kan zo van een afstand zien of iemand lang uit bed of onrustig is. Dankzij de sensoren kan de zorgverlener op het juiste moment een kijkje nemen. Wolkbroeken zijn voorzien van een valkussen. Een soort airbag, volgens Dolkemade. ‘Die vangt een val op en voorkomt heupbreuken, een veelvoorkomend letsel, onder ouderen.’ Dat scheelt leed en beperkt het aantal ziekenhuisopnames en sterfte als gevolg van complicaties. Naast sensoren worden zorgrobots ingezet. Behalve de stofzuigrobot zijn er sociale robots die de zorgvrager eraan herinneren een kopje koffie te nemen of aan het bezoek dat om drie uur ’s middags komt. ‘Gebleken is dat deze robots ook helpen tegen eenzaamheid’, zegt Dolkemade. ‘In onze uitleenservice is Tessa, de robot in de vorm van een bloempot, populair. Mensen vinden dat wel gezellig staan, terwijl het tegelijkertijd mensen helpt herinneren. We hebben ook het robotmaatje dat kan dansen en spreken, een schattig uiterlijk heeft en waarvoor al kleding bestaat. Instellingen kiezen welke technologie het beste bij hun doelgroep past. Het is nooit een vervanging voor personeel, maar dient als ondersteuning.’

Ethiek

In de reguliere zorgtechnologielessen leren studenten waarvoor de hulpmiddelen zijn bedoeld en hoe zij deze kunnen inzetten. ‘Ze moeten eerst de behoefte boven tafel krijgen. Dan kan je bekijken of en welke innovatieve oplossing daar bij past. Niet elke oplossing is geschikt voor iedereen. Iemand die helemaal niet van katten houdt, doe je geen plezier met een robotkat’, schetst Dolkemade. Ethiek is eveneens een belangrijk lesonderdeel. ‘Sensoren registeren natuurlijk elke beweging die iemand maakt. Wil een cliënt dat? En wat doet techniek met de zorgvrager? Is de oplossing passend? Allemaal ethische vraagstukken. Privacy is ook een belangrijk lesonderwerp.’

‘Harde’ technologie

ROC Mondriaan leidt ook verpleegkundigen op die met ‘harde’ technologie werken. ‘Denk aan infuuspompen, allerlei soorten meetapparatuur en bewakingsapparatuur in ziekenhuizen’, zegt Van Eck. ’Ook leren zij werken met e-health-toepassingen zoals in de geestelijke gezondheidszorg en in ziekenhuizen worden gebruikt.’ De onderwijsdirecteur weet dat haar studenten eerst even moeten wennen aan nieuwe technologie. ‘Zien ze het nut en de noodzaak ervan in, dan gaan ze vliegen. Het gaat om mensen met een zorghart. Die willen graag de zorg geven die een cliënt nodig heeft. Technologie kan hier echt ondersteunend zijn.’ Ze wijst erop dat het belangrijk is te willen investeren in innovatie: ‘Wij hebben ook wel briljante missers gemaakt. Maar die horen bij innoveren.’ Sinds 7 februari is ROC Mondriaan het derde landelijke Zorg van Nu-informatiepunt van het ministerie van VWS. Het is bedoeld voor iedereen met vragen waarbij zorgtechnologie een oplossing kan bieden. Van Eck: ‘Mensen met allerlei ziektebeelden, van diabetes tot dementie, kunnen hier terecht met vragen over problemen waar zij een oplossing voor zoeken. En studenten beantwoorden de vragen.’