Het was een paar jaar geleden dat Ben Dankbaar sprak met een eigenaar van een metaalbedrijf. En zij vertelde een verhaal dat hem bekend voorkwam. ‘Een paar weken daarvoor had ze trots in het bedrijf een nieuwe investering aangekondigd: een lasrobot. Maar de reactie van de medewerkers was heel anders dan ze had verwacht. Want in de dagen daarna klopten die mensen een voor een bij haar aan, en begonnen dan omstandig uit te leggen dat zij voor het bedrijf echt onmisbaar waren. De impliciete veronderstelling: dat ding gaat ons vervangen; jij wilt ons ontslaan. Maar dat was ze helemaal niet van plan.’
Voorspelling kwam niet uit
Het riep bij Dankbaar herinneringen op aan zijn werk 35 jaar geleden. Toen schreef de emeritus hoogleraar bedrijfskunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen zijn eerste wetenschappelijke artikelen over robotisering, uit de jaren ’80. ‘Daarbij onderzocht ik de gevolgen van robotisering in de carrosseriebouw van de auto-industrie. Inderdaad ging veel van het zware laswerk verloren, maar bedenk wel: dat ging niet van de ene dag op de andere. Sommige lassers leerden bovendien hoe ze een hele straat met robots konden bedienen. Daar komt nog bij dat auto’s steeds complexer werden, en de totale hoeveelheid werk in de auto-industrie niet afnam. Ten slotte bleef er buiten de auto-industrie tot op de dag van vandaag een grote vraag naar lassers bestaan. De voorspelling dat robotisering veel banen zou vernietigen kwam niet uit. De werkzaamheden zijn alleen anders verdeeld.’
Functie voor acht jaar
Vandaar Dankbaars boodschap aan ondernemingsraden zich niet gek te laten maken door verhalen over banenpikkende robots. ‘Het minste wat je kunt zeggen is dat het allemaal veel langer duurt dan je denkt. En als het dan eenmaal zover is, zijn er plotseling tientallen andere werkzaamheden die vervuld moeten worden. Zorg er als ondernemingsraad dus voor dat je eraan bijdraagt dat jouw bedrijf zich omtovert tot een leeromgeving. En zorg dat je de medewerkers voorbereidt op nieuwe technieken en nieuwe producten. Waarom moeten mensen per se hetzelfde werk blijven doen tot aan hun pensioen?’
In plaats daarvan pleit hij voor een functie voor acht jaar. ‘Daarna ga je iets anders doen – uiteraard met de garantie dat je altijd een baan krijgt. Dat kan heel simpel zijn: in een andere afdeling van een winkel werken, andere machines onderhouden, een zelfde functie vervullen in een ander bedrijf. Alleen al een andere werkomgeving maakt dat je dingen leert. Bovendien kun je ook een heel nieuwe kant op. Waarom zou een lasser niet ook een kabellegger kunnen worden? Voorwaarde is wel dat zo’n werknemer veel meer ondersteuning krijgt.’
Verruim je blik
Zijn tweede advies aan de OR: verruim je blik en kijk af en toe rond bij andere organisaties. Dankbaar: ‘Op die manier leer je dat jouw eigen omgeving niet de norm is. Hoe vaak hoor ik niet van ondernemers een stelling als: ik ga nu heel geavanceerde apparatuur kopen, dus moet ik mijn mensen vervangen door specialisten met een hoge opleiding. Maar kijk vervolgens bij collega-bedrijven die deze apparatuur al in gebruik hebben. Dan blijkt dat de productiemedewerkers niet eens de lagere technische school hebben afgerond. Ze zijn eenvoudig meegegroeid met de techniek.’
Ingewikkelde dingen
Meegroeien met de techniek doen we volgens Dankbaar allemaal. ‘Toen ik jong was, hebben ze me moeten uitleggen wat een fotokopie was en hoe een kopieerapparaat werkte; nu zit ik een groot deel van de dag achter de computer. En die mensen die roepen dat ze geen robot kunnen bedienen? Die doen ‘s avonds allerlei ingewikkelde dingen met hun mobiel, dingen die ze twee jaar geleden absoluut nog niet konden. Een groot deel van het leren doen we helemaal niet in de schoolbankjes, dat doen we gewoon thuis en op het werk. Als je dat als ondernemingsraad stimuleert, bereid je je bedrijf ook voor op robotisering en digitalisering.’
Dit verhaal is oorspronkelijk geschreven voor OR/net.nl
