‘De vergrijzing is iets om te vieren’

Deboosere is 70 jaar. Of hij zelf al met pensioen is? Glimlachend: ‘Nee, dat ben ik niet. Ik werk nog, zoals je wel vaker ziet bij mensen die van hun passie hun beroep hebben gemaakt. Schrijvers, schilders en kunstenaars bijvoorbeeld. Zij doen dat uit vrije wil en omdat het kan. Maar dat geldt voor heel veel personen niet. Voor de meesten wordt hun job zo rond hun vijftigste zwaarder.’ Denk aan mensen met een fysiek pittig beroep als stratenmakers, dakdekkers, of aan medewerkers in de zorg en leraren’, zegt Belgisch bekendste demograaf. ‘Maar pas op met bepalen wat wel en geen zwaar beroep is. Elke werknemer zou de mogelijkheid moeten hebben om op een fatsoenlijke leeftijd met pensioen te gaan. Iedereen wordt tenslotte op een andere manier oud.’

AOW-leeftijd

Doordat de levensverwachting stijgt, werd in 2011 besloten dat mensen langer moeten doorwerken. De AOW-leeftijd van 65 werd losgelaten. Inmiddels is de pensioenleeftijd 66 jaar en vier maanden, in 2024 is dat 67 jaar, in 2030 68 jaar en in 2039 69 jaar volgens de prognoses. Later met pensioen omdat we ouder worden? Het klinkt misschien logisch, maar dat ís het niet, stelt Deboosere. ‘Het valt eigenlijk niet uit te leggen voor een rijk land dat senioren steeds later pas van hun oude dag mogen gaan genieten. We worden namelijk helemaal niet ouder, dat is een verkeerde voorstelling van zaken. Ja, de gemiddelde levensverwachting is toegenomen, maar dat betekent niet dat mensen per definitie een hogere leeftijd halen. Er zijn er tenslotte nog altijd genoeg die de 65 niet eens redden of al veel eerder sterven. Wat wél klopt is dat steeds méer mensen ouder worden en dat de groep ouderen groeit.’

Versleten knieën

Nog veel belangrijker is dat de mens volgens hem niet is gemaakt om tot op hoge leeftijd door te werken. ‘In biologisch en fysiek opzicht is onze soort al tienduizenden jaren hetzelfde. De evolutie heeft daar weinig aan veranderd. Nog altijd worden wij op dezelfde manier ouder als bijvoorbeeld dertig jaar geleden en krijgen we mankementen op dezelfde leeftijd als toen.’ Denk aan de versleten knieën van een dakdekker, het protesterende lijf van een verpleger of de afnemende energie van een leraar of ambtenaar, zegt hij. ‘Niemand is bovendien vrijgesteld van dementie op z’n zeventigste.’

Zestig jaar

Deboosere ziet de toename van het aantal arbeidsongeschikten in de WIA als een ‘verkapte verlaging van de pensioenleeftijd’. Dat geldt ook voor regelingen als het generatiepact voor 60-plussers en het vroegpensioen, waarbij oudere werknemers interen op hun salaris om minder te hoeven werken of eerder terug te treden. ‘Het jammere van die regelingen is dat veel mensen er geen gebruik van kunnen maken, omdat ze er financieel te veel op achteruitgaan. Beter zou zijn om de pensioenleeftijd daarom terug te draaien, liefst naar zestig jaar.’ Nog eerder dan voorheen dus? ‘Ja, vergis je niet. Het werk is steeds zwaarder geworden in onze veeleisende, prestatiegerichte maatschappij. Veel mensen zijn echt óp als ze eindelijk met pensioen kunnen. Terwijl ze het juist verdienen op hun oude dag nog van het leven te genieten. En terugdraaien ís mogelijk, in Canada en Polen is het ook gebeurd. Daar is de pensioenleeftijd weer verlaagd.’

Eerder stoppen

Dat veel mensen de wens hebben om eerder te stoppen, blijkt ook uit recent onderzoek van CNV onder 2.100 leden tussen de 45 en 65 jaar over de oudedagvoorziening. Meer dan de helft (52 procent) van de ondervraagden geeft aan de pensioenleeftijd niet te redden in de huidige baan. Maar liefst 78 procent wil graag gebruik maken van een regeling voor vroegpensioen. Zestig procent geeft echter aan dat het bedrag dat ze dan over houden te laag is om het ook echt te kunnen doen.

Kapitalisme

Pijnlijke cijfers, meent Deboosere. Het probleem is volgens hem dat de vergrijzing in onze kapitalistische prestatiemaatschappij als iets negatiefs is ‘geframed’. ‘We leven in een tijdperk waarin economische groei het hoogste doel is. Gepensioneerden vormen een rem op die groei, is de tendens. Het bedrag dat aan pensioenen wordt uitgegeven, mag niet hoger worden. Daarom moeten mensen langer doorwerken, zodat het kostenplaatje gelijk blijft.’ Het is een neoliberale politieke wind waarbij iets wezenlijks uit het oog is verloren, meent hij. ‘Welvaart is boven welzijn geplaatst en kwantiteit boven kwaliteit. Daarmee is de menselijke maat zoek geraakt en hebben we de natuur steeds verder uitgebuit. Het doel van de economie moet de mens en zijn omgeving zijn, niet omgekeerd. Zo bekeken is ouder worden juist een prachtig gegeven dat gevierd mag worden.’

Voldoening

Uit onderzoeken blijkt dat vroegpensioen goed is voor de gezondheid. ‘Mensen komen aan andere dingen toe waar ze veel voldoening uithalen. Ze kunnen vertragen en verstillen, hebben meer tijd voor hobby’s, het sociale netwerk, maar ook voor zaken als mantelzorg en oppassen op de kleinkinderen.’
En hoe moet dat dan met hogere pensioenkosten? Dat is een kwestie van politieke keuzes, bepleit de demograaf. ‘De laatste twintig jaar is de ongelijkheid in inkomens toegenomen en het kapitaal van de rijken gigantisch gegroeid. Door eerlijker belasting te heffen, kun je niet alleen die kloof dichten, maar ook het afgebrokkelde sociale stelsel repareren. Meer ruimte maken voor kwaliteit en vrije tijd. Dat is de taak waar de politiek nu voor staat. Bewindslieden moeten afwegingen gaan maken die meer in dienst staan van de maatschappij en het milieu.’

Nieuwe beweging

Vanuit de maatschappij zelf komt die nieuwe beweging al op gang, merkt Deboosere, versneld door de pandemie waarin iedereen op zichzelf terug geworpen werd. ‘Steeds meer mensen gaan zich realiseren dat ze niet op de oude voet verder willen. Ze zijn opgebrand omdat ze in een baan zitten die te veel van hen eist of die ze niet leuk vinden, leiden een bestaan dat niet echt bij hen past. Ze gaan daarom andere keuzes maken. Gooien hun leven om en gaan werk doen dat hen wel voldoening brengt. Je ziet het ook bij de jongere generatie. Zij trappen minder in de valkuil van het kapitalisme en hebben oog voor hun omgeving en het milieu. Ze hoeven bijvoorbeeld niet per se een auto en werken liever parttime dan fulltime. Ze zijn zich bewust van wat uit zicht is geraakt in deze tijd: dat we werken om te leven en niet leven om te werken.’